Галима Бухарбаева uzbekinfo.org учун.

Атлантиканинг нариги томонидаги Ўзбекистоннинг собиқ стратегик ҳамкори Америка Қўшма Штатлари Каримовнинг Коллектив Хавфсизлик Шартномаси Ташкилотига ва Россия таъсирига қайтишини жимгина кузатиб туришибди.

АҚШ Давлат Департаментининг Жанубий Осиё мамлакатлари буйича вакили матбуот котиби uznews.net билан суҳбатда маълум қилишича, Ўзбекистоннинг Коллектив Ҳамкорлик Шартномасига расман қабул қилиниши икки мамлакат ўртасидаги муносабатларга ҳеч қандай таъсир этмайди.Қайтанга ўзаро ҳамкорлик даражаси яхши бўлиб қолиши аниқ.

Америкалик дипломатнинг фикрича, АҚШ томони Россия Ўзбекистонни дастаклаётганини тушунади, мамлакатнинг жуғрофий жойлашиши, тарихий яқинлик, шунингдек умумий иқтисодий ва сиёсий манфаатлар каби бунинг жиддий сабаблари бор.

"Биз ҳеч қачон бирор мамлакатни ўзи учун фойдали ва самарали бўлган ҳамкорликдан тўхтатмоқчи эмасмиз", деди Давлат Департаменти ходими.
Ўзбекистон билан Америка муносабатларига келсак, бу борада муаммолар кўп, биринчидан Ўзбекистондаги инсон ҳуқуқлари аҳволи ва ўтган йилнинг май ойида содир бўлган Андижон воқеаларига нисбатан икки мамлакат муносабатлари бир биридан фарқ қилади.

"Бизда Андижон воқеаларига нисбатан жиддий хавотир сақланиб қолмоқда ва биз албатта мустақил текширув ўтказишга мажбур қиламиз", дейди Америкалик сиёсатчи.

Айни пайтда, Давлат Департаменти вакилига кўра, АҚШ Ўзбекистон билан муносабатларни сақлаб туришни муҳим деб билади, чунки Вашингтоннинг Ўзбекистон ва Марказий Осиё ҳудудида ўз манфаатлари бор.

Агар Тошкент мустақил текширув ўтказишга рухсат бермай келаётган бўлса ва инсон ҳуқуқлари билан боғлиқ вазият оз бўлсада ўзгармай қолаётган бўлса, сизлар ўз манфаатларигиз учун қачонгача тоқат қиласиз, деган саволга, америкалик дипломат бироз чекиниш билан жавоб берди.

Унинг айтишича, буни фақат вақт кўрсатади, Қўшма Штатларда бу борада аниқ режалар йўқ. Бироқ, у Андижон воқеаларини текшириш АҚШ учун муҳим аҳамиятга эга эканлигини таъкидлади.

АҚШда яшаётган баъзи кузатувчилар фикрича, Қўшма Штатларнинг 2005 йилнинг май ойида бўлган қатлиомдан сўнг Каримов ҳукумати билан қисман совуқлашган алоқаларни тиклашга оз бўлсада хоҳиши бор.

Ўзбекистон ва АҚШ ўртасидаги муносабатларни батамом тугамаганига 9 август куни Ўзбекистонга давлат котиби ёрдамчиси Ричард Баучернинг сафари яққол мисол бўла олади. У Тошкентда ўтказган матбуот анжуманида, бугунги кунда АҚШ Ўзбекистон билан ҳамкорликка янги асослар излаётганини айтганди.

АҚШнинг бу истаклари жавобсиз қолмайди. Ўзбекистон ҳам, жамоатчиликка ўзини Москвага хайрихоҳ эканлигини кўрсатаётган бўлсада, АҚШ билан муносабатларни тиклашни истайди.

АҚШда яшаётган, ўзини таништирмасликни истаган Марказий Осиё бўйича экспертнинг маълум қилишича, Ўзбекистон томони кейинги бир неча ой мобайнида Қўшма Штатлардаги лоббичилик гуруҳлари орқали, Ислом Каримов учун Вашингтон эшикларини қайтадан очиш мақсадида ҳаракатлар олиб бормоқда.

Марказий Осиё бўйича экспертнинг фикрича, яқинда бирибир АҚШ Ўзбекистонга ўз эшикларини очади, чунки, америкаликларнинг минтақа бўйича база сифатида сақлаб қолишга уринишаётган Қирғизистонга бўлган умидлари батамом йўқолди. Бироқ, АҚШ Каримов билан ҳамкорлик қилиш учун қанча тўлашга тайёр деган савол туғилиши табиий.

"Эҳтимол, АҚШ Андижон қатлиоми ва инсон ҳуқуқлари аҳволидан кўз юмиш билан бу дўстликни йўлга қўяр. Бу эса жуда ёмон. Ўзбекистонда қандай вазият юзага келмасин, бу табиий", дейди у.

Бироқ, унинг фикрича, Каримов билан муносабатларни тикланиши учун шу нарса муҳимки, "муштлашиш учун сени рақибинг рингда бўлиши керак, агар у йўқ йўлса, курашишдан мантиқ йўқ", деди эксперт.

Шу йилнинг июл ойи охирида Қўшма Штатларда бўлиб, АҚШ Давлат Департаментида учрашувлар ўтказган "Эрк" демократик партияси раиси Муҳаммад Солиҳнинг фикрича, Ислом Каримовнинг ўзи Америкаликлар билан учрашишни истамоқда, АҚШдаги сиёсатчилар эса Каримовга керакли ҳамкор сифатида қарамайдилар.

Муҳаммад Солиҳнинг маълумотларига кўра, Ричард Баучернинг Тошкентга ташрифи лоббистлар гуруҳлари ҳаракатларининг бир натижасидир. "Учрашув ташаббуси Ўзбекистон томондан чиққан", дейди Солиҳ.

Шу билан бирга Солиҳ Вашингтонда "Эрк", Лидерларини қабул қилинишидан қониқиш ҳосил қилганлигини айтади. "Бу жуда самимий қабул эди, умид қиламизки. бу учрашувларимиз албата самарали бўлади", дейди 2007 йилда Ўзбекистон президентлигига сайловда қатнашиш истагини билдирган Муҳаммад Солиҳ.

Муҳаммад солиҳ Ислом Каримовни бир неча фронтда ҳаракат қилишидан, яъни у Коллектив шартномасига қўшилиш билан бирга АҚШга кўз тикиши мумкинлигидан ажабланмайди.

"Каримов ўзини беқарорлиги билан машҳур. У ҳеч ким билан, дунёдаги бирор давлат билан ишончли ҳамкор бўла олмайди. Россия буни тушуниши керак",
дейди Солиҳ.

Ислом Каримовни Коллектив Ҳамкорлик Шартномасига аъзолиги қачонгача давом этиши мумкин? Вашингтонлик экспернинг фикрича, бу жуда ҳам яқин кунларда аён бўлиши мумкин. Бироқ бунинг учун АҚШ Андижон қатлиомини унутиши керак бўлади.

Галима Бухарбаева uzbekinfo.org учун махсус.

(Русчадан Юсуф Расул ўгирган).