Ўтган аср охирларида дунёнинг энг улкан тоталитар давлати Совет Итифоқининг йиқилиши минтақада нурашга бошлаган сиёсий ва ижнтимой балки ахлоқий қальаларнинг чўкишини хам тезлаштирди.

Жамият аҳлоқсизлашди дейиш оғир гап бўлар, аммо жамият камаҳлоқли бўлди десак муболаға бўлмайди.

Оврупоча "деморализация" деган ибора бор, тушкунликни ифодалайди. Лекин калиманинг илдизи "морал", яъни ахлоқдир. Ҳикмат шу: ахлоқсизлик охир оқибатда тушкунлик,умидсизликка олиб келиши мумкин.

Кунимиздаги инсонлар ҳеч нарсага ишончлари қолмаган. Ўша Оврупача сўзни ишлатадиган бўлсак, улар тўла деморализацияга учраган. Шу ерда, у ерда ва ху анави ерда - хар ерда худди сўник шaмлар каби тушкунлик тамҳаси урилган башаралар йилтиллайди.
Ҳаракатларда шиддат, гоялрда - муқаддаслик йуқ. Овозлар худди тунукага темирни ишқаганда чиққан товушга ўхшаган чиқаради. Овозидан тниш мумкин болган инсонлар тобора камайиб бормоқда.

Ҳатто лидерлар ичида хам Шахслар кам.

Ҳатто уз халқларини мағлуб этган диктаторларнинг ҳам ҳатти ҳаракатлари урушда таслим бўлган қўмандонлар ҳаракати каби аянчлидир.

Хатто шоирлар, дунёнинг энг некбин мавжудотлари бўлмиш шоирлар ҳам тушкунлик денгизига ғарқ бўлганлар.

Шоир Рауф Парфи(Оллоҳ раҳмат қилсин!)умрининг сўнг босқичида бошидан кечирган шундай бир воқеани менга нақл этдилар: Бир куни Рауф Парфини сарой шоири Абдулла Орипов уз ишхонасига меҳмонга чақириб қолибди.

Парфи бу таклифга хайрон қолган бўлса-да, борибди ва Арипов унга шароб билан илтифот қилиб, қуюқ cухбат қилибди. Бир соат сoнгра Орипов кабинетидан чиқиб қабулхонадан қаергадир телефон қилbбди ва ҳожaтхонага кириб кетибди. Ориповнинг котибаси бўлган аёл кабинетга кириб, Парфига "тез бу ердан кетинг, Абдулла ака миршабга телефон қилиб, кабинетимни бир дайди ишғол қилиб олди, ҳеч кетмаяпти, ундан қутилишга ёрдам этинг, деб қўнғироқ қилди, дебди.

Рауф Парфи тезда кабинетдан чиқиб, хожатхонадаги дўстини кутмай, қочган экан.
Мен Орипов шоир Рауф Парфини миршабга топшириш учун меҳмонга чақирган деган фикрдан йироқман. Узоқ йиллар сарой шоирлигини қилган Ориповнинг дийдаси қотиб кетган бўлса-да, у хам бирдан инсоний туйғуларга берилиб, Парфи каби саройдан нафратланган, бир дарвиш шоирни тинглаш учун кабинетига таклиф қилган бўлса эмас.

Кейин эса худди шундай инсоний туйғусига берилиб, тўғрироғи сарой душмани шоирга яқин кўринишдан даҳшатга тушиб, бунақа инсонга асло яқин эмаслигини исбот қилиш учун миршабни чақирган бўлиши муҳтамалдир.
Бир одам зоти жуда тоза ниятлар билан бошланган бир харакатини қурқув оқибатида оддий аблаҳлик билан тугатгани ачинарли албатта.

Бу ходиса Сталин замонида ўзбек шоири Ғафур Ғулом хаётида руй берган бошқа бир латифасимон воқеани эсга солади. Ғафур Ғулом навбатдаги шаробхўрлик кечаларидан бирида миллий илҳоми жўш уриб кетиб, Сталинни оғзига келган сўкинчлар билан сўка бошлайди. Фақат уйига қайтиб, бир оз кайфи тарқагандан сўнг, икки соат аввал қилган ўз қаҳромонлигидан даҳшатга тушади ва шартта хонтахтага бағрини бериб, лаганбардорлик санъатининг чўққиси хисобланган "Менинг оғам Рус бўлур" шеърини ёзиб ташлайди.

Тонгга яқин "Қизил Ўзбекистон" газетаси босмахонасига боради, газета номери навбатчисига шеърни босмага тушиб кетаётган газетага ёздиради ва эрталаб бутун Ўзбекистон ажойиб ўзбек шоирининг бу янги шеърини мутола қилишга тушади.
Бу икки воқеа ҳам аҳлоқсизилик демайин, тотал тушкунликнинг оқибатидир.

Интернет бизнинг жамиятимиздаги аҳлоқсизлик ва тотал тушкунликнинг кўргазма салонига айланган, десак муболаға бўлмайди. Интернет руҳан аслзода бўлган шахсларга эмас, кўпроқ эси паст кимсаларга қўл келадиган хизматга айланди афсус. Уларнинг бутун хақоратларга жавоб бермасдан, тарбия чегараларига риоя қилиб, Пасткашлик жозибаси(тортиш кучи)га қаршилик қила оладиган инсонлар ҳали ҳам мавжуд ва уларни биз руҳ аслзодалари деб атадик.

Улар Интернетнинг бепоён ҳудудларини ишғол қилиб олган ваҳший ўрда савиясига тушмаслик учун пасткашликнинг тортиш кучига бор кучи қаршилик қилмоқдалар.

Албер Камю 1940 йилда франсузларнинг Парижни фашистларга ҳеч бир қаршиликсиз таслим этганининг психологик сабаби ҳусусида шундай изоҳ беради: "Биз ваҳшийликнинг дафъатанлигидан гарангсиб қолдик. Бу агрессияга шундай агрессия билан жавоб бериш учун биз бир неча юз йил орқага қайтишимиз керак эди, худди олмон фашистлари каби ваҳший холатга тушишимиз керак эди. Шу боис гарангсиб қолдик, вақтида жавоб беролмадик."

Бугун пасткашликнинг тортиш кучига қаршилик қилиб, Яъжуж ва Маъжужлар савиясига тушмай, муайян юксакликда қолишда давом этишни эплаётганларни рамзий маънода 40 -йил "парижликлар"и билан тенглаштириш мумкин.

Афсуски, бу рамзий шаҳарнинг аҳолиси ўзини президент атаб, она ватанни зўрлаётган зўравонга жим қараб турган, лоқайдлар армиясига нисбатан бир ховуч холос.
Ўзбек зиёлисининг аксарияти Оллоҳнинг сўнгги имтиҳони бўлмиш битта шахс диктатураси имтиҳонидан ўта олмади.

Совет замонида Абдулла Ориповнинг Компартияга лаганбардорлгини айтишга журъат қилган баъзи адабиётчилар хам бугун унинг ёлтоқилиги хақда гапиришга қўрқмоқдалар ёки ўзлари ҳам Орипов каби ёлтоқилик қилмоқдалар.

Бу одамлар улар билан пастга тушмай, пасткашлик жозибасига қаршилик қилган мунавварларни ёмон кўрадилар.

Нафрат оловида ёнган бу одамлар диктатурага қарши бўлган мухолифатчиларни - масхарабозлар, золимга қарши шеър ёзган шоирларни эса телбалар деб аташади.
Яхшилик ва ёмонлик нима эканини хали хам унутмаган, иймонли инсонларга ахлоқсиз асрнинг берган лақаби шу: масхарабоз ва телба
Ўйлайманки, жамиятимизнинг пасткашлик сари тушиш жараёни сўнгига келмоқда.
Балки янада кескинроқ айтиш мумкин: яна хам пастга тушиш учун пастлик йўқ, оёқларимиз ТУБга етди.

Аммо бу хам таҳликали бир ташҳис бўларди, истиғфор келтираман дарҳол.
Бу ҳолат бир Сўфий хаётида юз берган хикматли ривоятни эсга солади.
Сўфий чуқур бир зиндонда ўтириб, Яратганга шикоят қилади: Оллоҳим, мени зиндонга солганинг озлик қилгандай яна ёнимга мажусийни ҳам йўлдош қилдинг, айбим нима?
- Баъзи холлар бор, сеникидан ҳам баттар, сен шукур қил,- деган сас келади унга
- Бундан ҳам баттар бўлиши мумкинми? - дея фиғон қилади Сўфий.
Унга жавобан зиндон қопқаси очилиб, зиндонбон келади ва мажусийни Сўфийга занжирлаб кетади, энди Суфий овқатланса ҳам, ҳожатга борса ҳам, ухласа ҳам мажусий билан бирга ҳаракат қилишга мажбур бўлади.
Бунга чидамаган Сўфий яна Оллоҳга шикоят қилади.
- Холингга шукур қил, бундан баттари хам бор
- Бундан баттари хам булиши мумкинми?
- Ха. Масалан. сен ўзинг мажусий бўлишинг мумкин эдику..
Буни эшитган Сўфий даҳшат ичида бошини саждага қўйиб, тавба қилади ва холига шукур этиб Оллоҳга ҳамдлар ўқийди.
Яъни токи биз тирик эканмиз, хамиша хозирги яшаб турган холимиздан баттарроқ холатлар мавжуддир.

Фақат турганимиз ҳолдан Оллоҳга шикоят қилищда давом этиш ёки бу зиндондан чиқиш - бизнинг иродамиздадир.

Агар биз мустақил ҳаракатга қодир бўлмасак, ўша Сўфийга тақлид қилайлик: Зиндоннинг ТУБида ўтириб, аввал тавба қилайлик, бошимиз саждага кетсин.
Албатта ТУБ яхши бир макон эмас. Аммо унинг битта яхши тарафи бор: оёқни тираб, юқорига отилиш учун яхши бир заминдир Туб.

Биз оёқни қаттиқ заминга тираб, хаялламай юқорига отилмоғимиз керак.

Муҳаммад Солиҳ

Источник: http://uzbekistanerk.org